Ρητορική ένδεια [Ειρήνη Παραδεισανού, Vakxikon.gr 2013]

12 Απρ 2014

Ρητορική ένδεια [Ειρήνη Παραδεισανού, Vakxikon.gr 2013]

Του Κώστα Ψαράκη

Με την Ειρήνη, την ποιητική συλλογή Ρητορική ένδεια της οποίας θα σας παρουσιάσω απόψε, γνωριστήκαμε πριν από μισή ώρα. Ωστόσο με ημερομηνία Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2008 υπάρχει στο blog μου μια ανάρτηση με τίτλο: Το τραγούδι των ανέμων (http://psarakis-k.blogspot.gr/2008/10/blog-post_16.html). Σεμνότητα λοιπόν και ομορφιά, η πρώτη αλλά διαχρονική εντύπωση από την ποίηση της Ειρήνης. 

Περί ποιητικής 

Η Ειρήνη τοποθετείται εξαρχής για την ποιητική της (όχι την ποίησή της) με το πρώτο της ποίημα τη Ρητορική ένδεια. Θα μπορούσαμε να θεωρήσομε ένα φάσμα, στο οποίο τοποθετούνται οι ποιητές, ανάλογα με το πώς αισθάνονται απέναντι στα ποιήματά τους, στο ένα άκρο του οποίου είναι «ο γονέας», αυτός που γεννά, και στο άλλο ο «μάστορας», αυτός που φτιάχνει. O «μάστορας» δουλεύει το ποίημα μέχρι να το φέρει εκεί που θέλει, καθώς το αισθάνεται σαν τεχνούργημα, σαν ένα αντικείμενο που θα φύγει από τα χέρια του. Στην άλλη άκρη είναι ο «γονέας». Η μάνα που γεννά. Κάτι γονιμοποίησε την ψυχή του ποιητή και γεννήθηκε το ποίημα, με όλη την περιπέτεια της γέννησης. Από την ηδονή της σύλληψης, την διαδικασία της κύησης με όλους τους κινδύνους της πρόωρης γέννας ή της δυστοκίας, τους πόνους της γέννας αλλά προ πάντων την αίσθηση ότι έχεις να κάμεις με ένα από τα παιδιά σου. 

Ό,τι γεννήθηκε γεννήθηκε

Με μαύρα μάτια; Αυτά είναι, πώς να τα κάμεις μπλέ; Λέει η Ειρήνη: Όχι μόνο παιδιά, αλλά και ολότελα ορφανά.
  Έχω παρατηρήσει ότι οι ποιητές που αισθάνονται έτσι (γονείς) έχουν ένα πολύ πλούσιο ποιητικό σκηνικό (δεν ξέρω γιατί), τον λεγόμενο ποιητικό χώρο.

 Ο ποιητικός χώρος - Ποιητικό Σύμπαν είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο κινούνται τα δρώμενα των ποιημάτων ενός ποιητή. Αν έχει κάποιος την υπομονή, θα βρει τους «ποιητικούς τόπους» που επανέρχονται και αλληλεπικαλύπτονται στα ποιήματα και συνθέτουν κάποιες φορές μια συνολική πραγματικότητα. Το ποιητικό σύμπαν της Ειρήνης είναι ένα σκηνικό φτιαγμένο με τα υλικά του ονείρου, τα οποία έχουν τοποθετηθεί εκεί με την ελευθερία του ονείρου. (Αετοί, νύχτες, σύννεφα φωτιάς, κοχύλια, αλάτι, σχοινιά, πετράδια του βυθού, λάβα του κενού, γκρεμοί, βότσαλα μαύρα, άνεμοι, ξεραμένες λίμνες με σκιαγμένα πουλιά, ήχους, ήχους τα ουρανού, ήχους ακέραιους, ψιθύρους, βοή, ήλιους σταχτείς, πέτρινους κήπους, πέτρες που ρίζωσαν στη θάλασσα, λιοντάρια που κατέβηκαν από τα όρη…) 

Πρόσωπα

Και μέσα σ' αυτό το σκηνικό κινούνται πρόσωπα… παιδιά με αστεράτα μάτια, ο Θερσίτης απ' τ ακρογιάλια του Ομήρου, η Θέτις, ο Οδυσσέας, ο Κεβριόνης, κάποιος μοναχός με την απόκρυφη γνώση, ο Νικολάι Σταβρόγκιν από τους δαιμονισμένους, μια κοπέλα που την σκεπάζουν οι αετοί…

το ποιητικό εγώ.
 Αλλά όχι μόνο αυτοί. Όταν ονειρευόμαστε, το σκηνικό του ονείρου, που μοιάζει τόσο με το σκηνικό του ποιήματος, το φτιάχνομε εμείς οι ίδιοι, με την ίδια ελευθερία, με την ίδια ομορφιά. (Όλοι οι άνθρωποι είναι ποιητές στα όνειρά τους. Νάνος Βαλαωρίτης.) Και έχει και το όνειρο, όπως και το ποίημα πρόσωπα που κινούνται μέσα στους τόπους αυτούς, αλλά πάντα στα όνειρά μας πρωταγωνιστής είναι το ονειρικό μας εγώ ακόμα και στην έσχατη περίπτωση που είναι απλώς θεατής. Ονειρικό εγώ είναι αυτό που είμαστε μέσα στο όνειρο.

 Έγραφα κάπου αλλού: http://psarakis-k.blogspot.gr/2008/10/1.html & http://psarakis-k.blogspot.gr/2008/11/2.html). 

Στα όνειρά μας, υπάρχουν αφενός ο ονειρικός μας εαυτός, (αυτός που ονειρευόμαστε ότι είμαστε) αφετέρου η πραγματικότητα μέσα στην οποία αυτός κινείται. Το ονειρικό μας εγώ συχνά τείνουμε να το αγνοούμε και ενθυμούμενοι το όνειρο, δίδουμε έμφαση στην «πραγματικότητα» στην οποία ο ονειρικός μας εαυτός κινήθηκε, μολονότι, αυτό που είμεθα στο όνειρό μας, είναι σαφώς κάτι άλλο από τον εαυτό μας και απέχει από αυτόν, όσο απέχει η πραγματικότητα του ονείρου από την δική μας πραγματικότητα. Ονειρεύομαι για παράδειγμα ότι «είμαι παιδί» και «μπορώ να πετώ» άρα ζω την πραγματικότητα του ονείρου σαν «Πήτερ Παν» μολονότι δε χάνω ούτε στιγμή την αίσθηση της ταυτότητάς μου, όσο κι αν αυτό που είμαι στο όνειρό μου απέχει από αυτό που είμαι στη πραγματικότητα. Όπως λοιπόν εγώ «κινούμαι» στην εξωτερική πραγματικότητα του μάταιου τούτου κόσμου έτσι και ένα πολύ κοντά στον εαυτό μου κομμάτι (τόσο κοντά που να διατηρεί την αίσθηση της ταυτότητας) κινείται σε μια πραγματικότητα εσωτερική (που είναι όντως «πραγματικότητα» με την έννοια ότι αντιστέκεται στις επιθυμίες μου), η οποία όμως είναι κομμάτι του εαυτού μου, καθώς εγώ το δημιουργώ στο εκάστοτε όνειρο. 

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει κι εδώ. Στα ποιήματα της Ειρήνης , μέσα στα ονειρικά αυτά σκηνικά, υπάρχει ένα αντίστοιχο ποιητικό εγώ, μια γυναίκα, «εξαρχής ένοχη», «εύθραυστη», «εκ γενετής αλλοπαρμένη», ένας άνθρωπος που αισθάνεται αφόρητη πλήξη στην ασφάλεια, και ονειρεύεται τον κίνδυνο, που θέλει να επανασυνδεθεί με το αλάτι μέχρι να εκπνεύσει όλη την αηδία του κόσμου, που την θέλγουν οι ακατανόητοι γκρεμοί του νου, κρυμμένη στο μάτι ενός κύκλωπα, που νυσταγμένος και νωθρός κουβαλά την ψυχή της στο βαλτωμένο του βλέμμα με σύρματα κουβαριασμένα εντός της… «παρείσακτη», «συνένοχη», «μ' ένα μονίμως ιδιόρρυθμο χαμόγελο», αλλά και με μάτια γεμάτα σπασμένα πετράδια… Τα ποιήματα είναι ψυχότροπες ουσίες (όπως η ωραία ρακή που μας κέρασε η Ειρήνη). Οπου καλό είναι να μιλάς γι' αυτά, ή για τη ρακή, αλλά πρέπει να τα γευτούμε. 

Και να μας πάνε όπου είναι να μας ταξιδεύσουν.