για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών

“ Ὁ γὰρ θάνατος τῆς μὲν ἀπολαύσεως ἀπάγει, πρὸς δὲ τάς εὐθύνας ἄγει. Ἵν’ οὖν μὴ τοῦτο γένηται, πολλῇ χρησώμεθα τῇ ἐλεημοσύνῃ. Αὔτη γάρ ἐστιν ἡ βασίλισσα τῶν ἀρετῶν.”

Ιωάννης Χρυσόστομος

Το απόσπασμα αυτό από το έργο του Ιωάννη Χρυσόστομου “ Εις το ρητόν του Προφήτου Δαυίδ” βρίσκεται στο βιβλίο των αρχαίων ελληνικών της β' Γυμνασίου . Είναι το κείμενο της πέμπτης ενότητας με τίτλο “Η ελεημοσύνη βασίλισσα των αρετών”.

Οι συγγραφείς του βιβλίου έχουν αφαιρέσει μια φράση μετά από το “ πρὸς δὲ τάς εὐθύνας ἄγει”. Η φράση είναι “ και τάς αθανάτους κολάσεις.”

Όσες φορές δίδαξα αρχαία ελληνικά β' Γυμνασίου, η αγωνία μου ήταν να καταλάβουν οι μαθητές μου πόσο η διδασκαλία του Χρυσοστόμου στέκει στον αντίποδα της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων.

Τι λέει ο Χρυσόστομος εδώ;
Πως η ζωή συνδέεται με την απόλαυση, ενώ ο θάνατος με τη στέρηση των απολαύσεων , την ευθύνη και κυρίως την αιώνια τιμωρία . Και το γιατρικό που προτείνει είναι η ελεημοσύνη. Γι' αυτό την αποκαλεί “ βασίλισσα των αρετών”. Αυτή, λέει, “ εξαιρήσεται της κολάσεως καί της τιμωρίας”. Θα μας λυτρώσει από την τιμωρία.

Επομένως το νόημα είναι: “ Αν θέλεις να αποφύγεις τη μετά θάνατον τιμωρία , η ελεημοσύνη είναι το γιατρικό. Αυτήν θα επιδείξεις στον Θεό κι αυτός θα σε συγχωρήσει για τα αμαρτήματά σου την ημέρα της κρίσεως.

Και το κείμενο αυτό βρίσκεται μέσα στο βιβλίο των αρχαίων ελληνικών.

Τι λένε τώρα οι αρχαίοι Έλληνες;

Η ζωή είναι ένας αδιάκοπος αγώνας του ανθρώπου να σταθεί στο ύψος της ευθύνης του. Για τους αρχαίους Έλληνες δεν υπάρχει ευθύνη μετά θάνατον. Όλα παίζονται στη γη.

Παραθέτω απόσπασμα από ένα κείμενο που είχα γράψει με τίτλο : Τι παρηγοριά μπορούν να σου δώσουν αυτοί οι Θεοί;”

“ Αν σκεφτούμε ότι ο Ησίοδος με την Θεογονία του και ο Όμηρος με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια υπήρξαν οι θεμελιωτές της αρχαίας ελληνικής θεολογίας , νομίζω, είναι εκπληκτική η διαπίστωση που αβίαστα βγαίνει:
Αυτοί οι άνθρωποι , οι αρχαίοι Έλληνες δεν καταδέχονταν να αναζητήσουν παρηγοριά στη θρησκεία. Στέκαν αγέρωχοι απέναντι στη μοίρα τους και την πολεμούσαν μέχρι το τέλος κι ας ξέραν πως αυτή είναι αναπόδραστη.
Αυτός ο λαός είχε την τόλμη να αντικρίζει κατάματα , χωρίς αυταπάτες , τη θνητή του φύση και την αδήριτη σοφία να αναγνωρίζει τα πεπερασμένα του όρια.

Η Ιλιάδα είναι γεμάτη σκηνές θανάτου κι εκεί βλέπουμε την ψυχή να εγκαταλείπει κλαίγοντας το σώμα της και να κατεβαίνει στον Άδη.

Κανένας Παράδεισος δεν την περιμένει.. μονάχα η Λήθη. Καμιά υπόσχεση για δικαίωση μετά θάνατον.
Στην Π ραψωδία περιγράφεται μια μνημειώδης μάχη πάνω στο νεκρό σώμα του Κεβριόνη. Δυο παρομοιώσεις επιστρατεύονται απ’ τον ποιητή για να κάνει πιο ζωντανή τη σκηνή μπροστά στα μάτια μας. Δύο στρατοί μάχονται με λύσσα για τα όπλα του Κεβριόνη. Δείτε όμως πώς κλείνει η σκηνή :
« Και αυτός στο μέσο απέραντος στον στρόβιλον της σκόνης
κοιτάμενος τους ιππικούς αγώνες λησμονούσε.»

« Ενδιαφέρεται καθόλου ο Κεβριόνης για την έκβαση της μάχης που γίνεται πάνω στο νεκρό σώμα του;»
Ρώτησα τα παιδιά και αρχικά με κοίταξαν με απορία. Τι σόι ερώτηση είναι πάλι αυτή; Θα σκέφτηκαν . Η απάντησή τους όμως είναι σύμφωνη με τα ιδανικά της θρησκείας με την οποία γαλουχήθηκαν .
« Και βέβαια.. Ο Κεβριόνης δε θέλει να χάσει τα όπλα του. Θέλει να τον θάψουν μ’ αυτά.» Έτσι μου απάντησαν , αγνοώντας το κείμενο.

Το κείμενο όμως μας επαναφέρει στην τάξη. Τέλος οι ψεύτικες ελπίδες. Ο Κεβριόνης λησμονούσε. Και λησμονούσε επειδή είναι νεκρός και τίποτε απ’ ό,τι γίνεται στη γη δεν τον αφορά πλέον.
Όλα παίζονται πάνω στη γη. Μια θρησκεία που δεν άφηνε κανένα περιθώριο για ελπίδα. Και παράλληλα άνθρωποι που, ενώ το ξέρουν πως σ’ αυτούς τους θεούς δεν μπορούν να βασίζονται , ξέρουν και κάτι άλλο που ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά ξεχνάει:

Πως όποιος ξεχνάει τη θνητή του φύση και υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια τιμωρείται.

Το τρίπτυχο Άτη- Ύβρις- Νέμεσις είναι κυρίαρχο στην Ιλιάδα απ’ την Π ραψωδία και μέχρι το τέλος της.

« Ποια τύφλωσις !!» αναφωνεί ο ποιητής για την ορμή του πολέμου που τυφλώνει τον Πάτροκλο και τον κάνει να καταδιώκει τους Τρώες αλύπητα, ξεχνώντας τη συμβουλή του Αχιλλέα.
Η ίδια τύφλωση ελαύνει τον Έκτορα , οδηγώντας τον στο τραγικό τέλος του απ’ τα χέρια του Αχιλλέα.

Όντα τραγικά λοιπόν οι ήρωες της Ιλιάδας.

Κι αυτή είναι η σοφία των αρχαίων Ελλήνων μπροστά στην οποία ο σύγχρονος άνθρωπος εθελοτυφλεί. Η επίγνωση πως ο άνθρωπος είναι τραγικό ον και η τραγικότητά του έγκειται στην πλάνη του. Πλανημένος γεννήθηκε ,πλανημένος πεθαίνει.


Ραψωδία Δ  Ιλιάδας
Αγαμέμνονας : « Ο πατέρας Δίας δε θα βοηθήσει τους ψεύτες. Όσοι πρωτοπάτησαν τους όρκους, αυτών τα τρυφερά κορμιά θα τα φαν οι γύπες.»
Τι αγνοεί ο Αγαμέμνονας; Ότι ο ίδιος ο Δίας έστειλε την Αθηνά στη γη με την προτροπή:
« Δοκίμασε πρώτοι οι Τρώες να  κάνουν αρχή να πατήσουν τους όρκους , χτυπώντας τους πολυδοξασμένους Αχαιούς».
Τους όρκους που οι πλανημένοι θνητοί στη γη επικύρωναν με θυσίες λίγο πριν στο όνομα του ίδιου του Δία.
......

Τα συμπεράσματα δικά σας..








Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

επική ειρωνεία

Κράχτες

Νικολάι Σταβρόγκιν